Verslag van het Heimans en Thijsse symposium 2014: Natuur en gezondheid

Op zaterdagmiddag 20 september organiseerde de Heimans en Thijsse Stichting in het debatcentrum de Rode Hoed in Amsterdam een goed bezocht symposium over Natuur en Gezondheid, dat onder leiding stond van dagvoorzitter Marjolein Kloek. Het symposium werd georganiseerd in samenwerking met InnovatieNetwerk en Stichting wAarde.

Het eerste deel van het programma, na het welkom door Frank Berendse (voorzitter van de Stichting), bestond uit drie lezingen, door Cor Wagenaar (Hoogleraar Ruimte en Gezondheid, Rijksuniversiteit Groningen), Mieke Ansems (Zorgverzekeraar Menzis) en Erna van de Wiel (Staatsbosbeheer).

Na de pauze volgde een ronde-tafelgesprek, waarbij huisarts Dianne Jaspers, Jasperina Venema van Vitura VitaliteitCentrum en kinderarts Mauk Driessen, de discussie aangingen, met elkaar en met de zaal. Rob Hoekstra trad als discussieleider op. Het programma werd afgesloten met de vertoning van de genomineerde filmpjes voor de filmprijsvraag 'Natuur als medicijn: in de wachtkamer van de huisarts'. De film van Armanda Govers en die van Tobias Schepers en Elise Cervin kregen een gedeelde eerste prijs, en de film van Tom Nugteren en Liza de Jong kreeg een eervolle vermelding.

Vlucht naar de natuur
Natuur is gezond en de stad is ongezond: een opvatting die volgens historicus Cor Wagenaar de afgelopen eeuwen tot in de huidige tijd als standaard gold. Zo konden tijdens de Industriële revolutie ziektes als cholera zich sneller verspreiden in de dichtbevolkte stad dan op het platteland.
Ook na de komst van de riolering en waterleiding werd de stad nog steeds beschouwd als ongezond. Dit leidde tot een vlucht naar de natuur.
Hoe die vlucht architectonisch en planmatig vorm werd gegeven, veranderde door de jaren heen. Wagenaar onderscheidt hierin zes tijdvakken: 'pre-industriële stad', 'industriële stad', 'Europa voorbij na WOI', 'Europa voorbij na WOII', 'moderne stad', en 'globale dimensie'.
In het tijdperk van de 'pre-industriële stad' werden vele landgoederen opgericht. In de 'industriële stad' ontstonden tuinwijken en stadsparken, zoals het Vondelpark, en volkstuinen. De 'moderne stad' kreeg in de periode 1970-1985 'bloemkoolwijken' met hofjes en woonerven. Tegenwoordig uit de hang naar de gezonde natuur zich in 'healthy cities'; waarbij de sociale gemeenschap, voeding en lichaamsbeweging een belangrijke rol spelen, met duurzaam bouwen en duurzame energie als belangrijke componenten..

Natuurlijk fit
Zowel Mieke Ansems als Erna van de Wiel gaven voorbeelden van interessante projecten waarin natuur en gezondheid worden verbonden en onderstreepten de noodzaak van transities in de zorg. De kosten van de gezondheidszorg zijn groot: een doorsnee gezin is volgens Ansems 23,5% van het inkomen kwijt aan zorg en als er niets verandert is dat in 2040 maar liefst 50%. Groen kan wel eens een onverwachte manier zijn om bij te dragen aan het verlagen van zorgkosten. Uit een studie van KPMG bleek op basis van schattingen dat 10% extra groen in een wijk een besparing van ongeveer 400 miljoen kan opleveren op het volksgezondheidsbudget omdat minder werknemers zich ziek melden. Dit is heel interessant voor een ziektekostenverzekeraar, en Ansems laat dan ook verschillende voorbeelden zien waarbij Menzis investeert in groen. Zo werkt Menzis samen met Natuurmonumenten en het IVN.
Mieke Ansems pleit voor een nog sterkere investering in natuur als preventief en curatief middel, maar dat is niet eenvoudig en vraagt onder andere om nieuwe vormen van financiering van de zorg. Zij verwijst hier naar de Nota "Gezondheid dichtbij" van mei 2011. Ook de "Natuurvisie 2014" wordt aangehaald. Dat is te begrijpen als men weet dat deze als slagzin hanteert "Een veelzijdige natuur midden in de samenleving".

Erna van de Wiel beschrijft de noodzakelijke transitie in de zorg als 'van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag', waarbij de regie bij de burger komt te liggen. Natuur kan daar positief aan bijdragen, omdat natuur kan uitnodigen tot bewegen, sociaal contact kan stimuleren, stress kan verminderen en luchtkwaliteit kan verbeteren. In verschillende projecten wordt dit door Staatsbosbeheer gestimuleerd, bijvoorbeeld met speelbossen voor de jeugd en ouderen-beweegdagen. We kunnen hier aan toevoegen dat recent onderzoek wijst op het effect van lichaamsbeweging, met name in de natuur, die de functie van ons brein versterkt. Van de Wiel sluit af met een citaat van Jac. P. Thijsse over natuur: "Van groote waarde als recreatieoord voor de eenvoudige bevolking: niet alleen voor overwerkten, zieken en zenuwlijders maar in veel hoogere mate voor gezonden en vooral voor de jeugd."

In beide bijdragen wordt niet precies gespecificeerd wat onder 'groen' of 'natuur' wordt verstaan. Later in de discussie bleek dat er nog veel onbekend is over de relatie tussen gezondheid en verschillende typen natuur. De voorbeelden uit de bijdragen hebben vooral betrekking op bossen, maar half-open en open landschappen zouden ook bij gezondheidsprojecten betrokken kunnen worden.

Natuur is geen wondermedicijn, maar het helpt wel
Het ronde-tafelgesprek met Dianne Jaspers, Jasperina Venema en Mauk Driessen was vooral een discussie met de zaal onder leiding van Rob Hoekstra. Er kwamen nog meer interessante voorbeelden naar voren van projecten die natuur en gezondheid verbinden. Het was goed te horen dat artsen en anderen uit de zorgsector aan de discussies deelnamen.
Maar natuur is geen wondermedicijn: natuur kan ook negatieve emoties als angst oproepen, en men kan er onder meer de ziekte van Lyme oplopen. Om in de toekomst de samenleving én de natuur nog gezonder te maken, zou Driessen graag meer onderzoek zien waarin de specifieke effecten van de natuur worden aangetoond, en hoopt Venema juist dat er meer business cases worden opgezet.

In de wachtkamer van de huisarts
Voor de filmprijsvraag onder jongeren over 'Natuur als medicijn: in de wachtkamer van de huisarts' waren drie filmpjes genomineerd. De jury, bestaande uit Frank Berendse, Hugo Backx (directeur Vereniging voor Publieke Gezondheid en Veiligheid Nederland), Toine van Heesch (huisarts) en Marleen van den Ham (InnovatieNetwerk), heeft gekozen voor een gedeelde eerste plaats.
Het juryrapport zegt over de twee winnende films:

Van links naar rechts de genomineerden Tom Nugteren en Liza de Jong en de prijswinnaars: Armanda, en Tobias en Elise.

"De korte film van Armanda Govers is vrolijk en bijdetijds, in woord en beeld lekker motiverend: kom … ga de natuur in! Het belang van natuurlijk voedsel en bewegen in natuur wordt goed gecombineerd en sluit als vanzelf aan bij de boodschap 'ga lekker naar buiten'." "De korte film van Tobias Schepers en Elise Cervin heeft een wat filosofisch getinte benadering, uitgaande van herkenbare, aansprekende situaties. De film is van hoge kwaliteit: een mooie stijl met heldere tegenstellingen en vloeiende beeldwisselingen, uitgewerkt in goed lopende scenes." Beide winnaars krijgen een filmworkshop door Ruben Smit aangeboden.

Marjolein Kloek en Eddy van der Maarel
Met foto's van Maarten Smies

Klik hier voor een pdf versie van dit verslag.

» Meer actuele berichten

Word donateur van de Heimans en Thijsse Stichting!

Naar boven ^